Insuas, Insua

Hai moitas en Galicia así que está contando algo común en Galicia como son as lombas, as pequenas alturas

suas, adv. & prep. & a. Up. 1. To higher place or station. 2. At, towards, a higher level. 3. To erect position. Éirí ~, to rise up. . 4. Towards maturity.  5. To the south.  6. To major centre. 7. To position regarded as forward. 8. To point abreast of. 12. On high, risen.  En galego,

suas, adv. e prep & a. Arriba. 1. Ao lugar ou estación superior. 2. A, cara a, un nivel superior. 3. Para erguer posición. Éirí ~, erguerse, elevarse. 4. Cara á madurez. Ag fás ~, medrar. 5. Ao sur. 6. Ao centro maior. 7. A posición considerada como adiante. 8. Para sinalar. 12. No alto, elevado.

E in, pequeno, en principio, sufixo, aquí actúa coma prefixo

-ín1, suff. (gs. ~, pl. ~í).Little, tiny. 1. (Used as simple diminutive: corresponds in gender to the original word, but is always min gs.) (a) (With m. noun) An firín feosaí, the wizened little man. An t-éinín bíogach, the chirpy little bird. (b) (With f. noun) An bheainín ghleoite, the charming little woman. An choisín chomair, the neat little foot. Ag cur ort do bhróigín bhig, putting on your tiny little shoe. 2. (Forming distinct term: m)An paidrín páirteach, the family rosary. An méirín púca, the foxglove. An ceirtlín snátha a chasadh, to wind the ball of thread.

Claramente, xa que logo, insuas é pequena elevación, altura, cumio. Outra opción, co mesmo resultado, é in5 :i2.  onde i é en, como xa temos visto. Neste caso sería en alto, no alto.

Imos ver no listado onde os hai e así poderemos comprobar en google maps se isto é certo, e en primeiro lugar vemos o enorme número de topónimos, 660:

Ben, a sorpresa é que a maioría dos topónimos son Insua, non insuas. E agora temos que aplicar a regra do s falso: Houbo un tempo en que nas linguas indoeuropeas o s ao final non era símbolo de plural. Suas era arriba, non arribas. Chega un momento, xa case na idade media, no que empeza a usarse o s coma plural en Europa, os falantes conservan suas, pero como ven que está designando un alto, unha lomba, unha pequena altura, só unha cousa, utilizan a regra recén adoptada nas linguas e razonan, xa que suas é unha única cousa, estamos falando mal, imos dicilo correctamente é sua, non suas. Así insuas convertese en Insua maioritariamente. Así Suapena da Insua, A pena de arriba no alto.

Desde logo Insua sona a Insula, A Insula Barataria do Quijote, pero para refutar que Insua teña que ver con Insula chega co listado anterior, a maior parte das Insuas e Insua son interiores de Galicia, non illas.  Aínda que temos illas do Miño chamadas Insuas, como as Insuas do Miño, en Rábade, ou a Insúa de Seivane, un pouco máis adiante, pois teñen a explicación de que si son pequenas lombas no medio do Río Miño e que tamén poidese ser que a confusión Insua/ínsula actúe, neste caso. Pero maioritariamente, as Insuas e Insua do listado non están nin en ríos nin na costa, non son illas. A Insua de Paderne, por exemplo é unha zona alta, preto da costa, unha costa chea de marismas coma as de Mariñán, baixas polo tanto, e areais, polo que o nome de Insua marca un lugar perfectamente identificable, un lugar na costa especial, visible desde lonxe.

E, como noutras veces, a proba definitiva vén de situar esas Insua ou Insuas no mapa. en google maps con relevo, por exemplo. Podese ver que eses lugares abranguen unha pequena zona, que non é moi outa, e que teñen os típicos camiños cara ao alto que rematan no alto, ver por exemplo:

A aldea Insua de Paderne e 2 paradas do Bus Insua En Compostela Arteixo   A Cañiza  Castroverde

En xeral, ampliar google maps para ver os camiños cara o alto que rematan alí. Tamén se pode observar que case sempre hai ríos ao redor. En Galiza sempre hai ríos ao redor, pero quizais a insua teña o significado de lugar alto, quizais o máis alto da zona circundante, rodeado de ríos, o cal era útil sinalar, dar nome, para  avisar como lugar de paso difícil, complicado, pola altura e os ríos circundantes, que formaban unha defensa natural da Insuas.